boğazlar meselesi ne demek?

Boğazlar Meselesi

Boğazlar Meselesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla birlikte ortaya çıkan ve İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nın kontrolü konusundaki uluslararası rekabeti ifade eder. Stratejik önemi nedeniyle boğazlar, yüzyıllar boyunca farklı devletlerin çıkar çatışmalarına sahne olmuştur.

Tarihsel Gelişim:

• Osmanlı Dönemi: Osmanlı Devleti, boğazlar üzerinde tam egemenliğe sahipti ve geçişleri kendi çıkarlarına göre düzenliyordu. Ancak, 18. yüzyıldan itibaren Rusya'nın güneye doğru yayılma politikası ve deniz ticaretinin artması, boğazların önemini artırmış ve uluslararası baskıyı beraberinde getirmiştir.
• 19. Yüzyıl: Bu dönemde, Boğazlar Sorunu daha da belirginleşti. 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi ile boğazların savaş zamanında tüm savaş gemilerine kapalı tutulması ilkesi kabul edildi. Ancak, bu sözleşme Osmanlı Devleti'nin egemenlik haklarını kısıtlıyordu.
• 20. Yüzyıl: I. Dünya Savaşı'nda boğazlar İtilaf Devletleri tarafından işgal edildi. Savaş sonrası imzalanan Sevr Antlaşması ile boğazlar uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecekti. Ancak, Türk Kurtuluş Savaşı'nın kazanılması ve Lozan Barış Antlaşması'nın imzalanmasıyla Türkiye, boğazlar üzerindeki egemenliğini büyük ölçüde geri kazandı. Lozan'da, boğazların her iki yakasında askerden arındırılmış bölgeler oluşturuldu ve geçişler uluslararası bir komisyon tarafından denetlendi.
• Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936): Türkiye, Lozan Antlaşması'nın bazı hükümlerinin değiştirilmesi için girişimlerde bulundu. Sonuç olarak, 1936'da Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. Bu sözleşme, Türkiye'ye boğazlar üzerinde tam egemenlik hakkı tanıdı ve geçiş rejimini yeniden düzenledi. Montrö Sözleşmesi, günümüzde de boğazların statüsünü belirleyen temel uluslararası anlaşmadır.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin Temel Hükümleri:

• Türkiye'nin boğazlar üzerindeki egemenlik hakları tanınmıştır.
• Barış zamanında ticaret gemilerinin serbest geçişi güvence altına alınmıştır.
• Savaş zamanında, Türkiye'nin tarafsız olması halinde ticaret gemilerinin geçişi serbesttir. Ancak, Türkiye savaşan bir tarafsa, geçişleri düzenleme yetkisi Türkiye'ye aittir.
• Savaş gemilerinin geçişi belirli koşullara bağlanmıştır. Karadeniz'e kıyıdaş devletlerin savaş gemileri, belirli tonaj ve süre sınırlamalarıyla boğazlardan geçebilirken, kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemilerinin geçişi daha sıkı kurallara tabidir.
• Türkiye'nin boğazların güvenliğini sağlama yetkisi vardır.

Boğazlar Meselesi, Türkiye'nin dış politikasında her zaman önemli bir yer tutmuştur ve Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye'nin bu konudaki temel dayanağıdır.